فیلم مستند "گذشته ناتمام" ساخته مریم غنی، نگاهی دارد به پنج فیلم ناتمام درافغانستان که بین سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۲ میلادی فیلمبرداری شدند اما به پایان نرسیدند.
فیلم‌ها با نظارت و سیاست حکومت‌های چپگرا (خلق و پرچم) در افغانستان تهیه شد که به دلیل تغییر حکومت‌ها، مسایل مالی و در مواردی مهاجرت بازیگران ناتمام ماند.
مریم غنی، دختر محمد اشرف‌غنی، رئیس جمهورافغانستان، یک مستندسازاست و در عین حال درعرصه مولتی مدیا(چندرسانه‌ای)، پروژه‌های چند منظوره و هنر چیدمان هم کار می‌کند. او همچنین استاد دانشگاه درآمریکا است.مریم غنی فیلم "گذشته ناتمام" را با استفاده از مواد آرشیو ملی "افغان فلم" (اداره دولتی سینمای افغانستان) و مصاحبه با چند کارگردان همان فیلم‌ها ساخته است.
"گذشته ی ناتمام" درجشنواره برلین، گوتنبرگ، شفیلد و چند جشنواره دیگر به نمایش درآمده است. جذابیت بخشی از این فیلم در درک مخاطب از سیاست سانسور درحکومت‌های تحت حمایت شوروی سابق در افغانستان است و اینکه چگونه برخی فیلمسازان با استفاده ازتجهیزات نظامی و شلیک راکت و گلوله‌های واقعی فیلم می‌ساختند.
نج فیلمی که مریم غنی در مستند خود به آنها پرداخته است، عبارت است از فیلم سینمایی "انقلاب ثور/اردیبهشت" به کارگردانی داوود فارانی که حفیظ الله امین یکی از رهبران "کودتای هفت ثور" در آن بازی کرده بود. "الماس سیاه" به کارگردانی عبدالخالق علیل،"کج راه" به کارگردانی جوانشیر حیدری، "گماشته" به کارگردانی لطیف احمدی و "سقوط" به کارگردانی فقیر نبی.
موضوع این فیلم‌ها بر محورحوادث سیاسی، نقش پاکستان در جنگ اطلاعاتی با افغانستان، مسایل جنایی و مواد مخدر، جنگ دولت با مجاهدین و تبلیغات حکومت‌های وقت از طریق سینما است. درمیان این آثار، فیلم "گماشته" ازساختار پلیسی و گیشه‌ا‌ی برای مخاطب عمومی سینما برخورداراست که سی سال پیش و برای اولین بار به صورت سینما اسکوب در افغانستان فیلمبرداری شده است. لطیف احمدی تدوین این فیلم را انجام داده و اکنون آماده نمایش است.
سینما، ابزارتبلیغات حکومت
در دوره حکومت‌های تحت حمایت شوروری سابق در افغانستان، سینما و تولید فیلم مورد حمایت دولت‌های وقت بود اما این حمایت نه همراه با آزادی بیان بلکه با اعمال سیاست سانسور و درراستای تبلیغات نظام بود. درآن دوره موسسه دولتی "افغان فلم" مشاور روسی داشت که طرح‌ها و پروژه‌ها از زیر نظر او می‌گذشت. فیلم "گذشته ناتمام" ضمن یادآوری تلاش فیلمسازان افغان برای ساخت فیلم، به موضوع سانسور و نظارت حکومت در تولید فیلم در آن سالها تاکید کرده که نظام‌های کمونیستی به کنترل افکار می‌پرداختند. فقیر نبی، بازیگرو کارگردان سینما در بخشی از مستند "گذشته ناتمام" می‌گوید: "فیلم‌های آنزمان منبع تبلیغاتی خوبی برای دولت‌های وقت بود".
با آنکه در آن دوره فیلم‌های مطرح دیگری، فارغ از منافع سیاسی دولت‌ها و با موضوعات اجتماعی و براساس داستان‌های کوتاه و بلند نویسندگان ساخته شد اما حسین فخری، نویسنده و منتقد در گفتگو با مریم‌غنی در فیلم می‌گوید: "در دوره حکومت‌های خلق و پرچم، از سینما به عنوان یک ابزارسیاسی و ایدیولوژیک استفاده می شد همان طور که درشوروی سابق هم رایج بود".
مریم‌غنی با استفاده از روایت خود فیلمسازان در فیلمش، به موضوعی اشاره می‌کند که برای مخاطب سینما در دنیا تعجب برانگیزاست. برخی ازفیلمسازان افغان که فیلم‌های با موضوع جنگ برای نظام‌های خلق و پرچم می‌ساختند، درصحنه‌های انفجار، از راکت و گلوله های واقعی استفاده می‌کردند. با آنکه دولت و موسسه افغان‌فلم می‌توانست گلوله‌های مصنوعی - مشقی و راکت‌های تعبیه شده با چاشنی انفجاری بی‌خطر را برای ساخت فیلم از شوروی سابق یا هند وارد کند اما این کار نشد و سیستمی هم برای رعایت نکات ایمنی نظامی در ساخت فیلم وجود نداشته است. با این حال دولت با در اختیار گذاشتن تمام امکانات نظامی، به ساخت فیلم‌های مورد نظر کمک می‌کرد.
لطیف احمدی، از فیلمسازان پیشکسوت که فیلمبرداری فیلم "انقلاب ثور/اردیبهشت" را انجام داده است می‌گوید: "دولت حفیظ الله امین و دولت‌های بعدی تمام امکانات واقعی نظامی از جنگنده و هلی‌کوپتر تا تانک و راکت را دراختیار فیلمسازان قرار می‌داد و ما از وسایل نظامی اصلی استفاده می‌کردیم".
جوانشیر حیدری که فیلم "کج راه" او ناتمام باقی ماند، در بخش دیگری از مستند "گذشته ناتمام" به مریم غنی می‌گوید: "در یکی از فیلم‌ها که ازگلوله واقعی استفاده شده بود، کارگردان فیلم به بازیگر فرعی می‌گوید که در لحظه گفتن کلمه «اکشن» سرت را پایین بگیر، چون بازیگر اصلی فیر (شلیک) می‌کند. اما متاسفانه او فراموش کرد که سرش را پایین ببرد و در لحظه گفتن اکشن، در جا کشته شد".
آنچه در بخش هایی از فیلم "گذشته ناتمام" می توان حس کرد، نوعی ادای احترام به یک دوره از تاریخ سینمای افغانستان است. گذشته ناتمامی که تاریخ آن در فیلم‌ها پر از بزن بزن است و شاید به همین دلیل بخشی نسبتا زیادی از تصاویر انتخابی از پنج فیلم ناتمام، به نمایش بیش از حد اسلحه و انفجار، کشتن و فرار و درگیری اختصاص یافته است.
این مطلب تلخیصی از مقاله آقای حسین دانش منتقد فیلم و سینما است که در وب سایت بی بی سی فارسی نشر شده است.